Voor de Eerste Wereldoorlog was België neutraal. Is dat nu ook nog zo?

Antwoord

Beste Tabitha,

België was van 1830 tot 1914 permanent neutraal. Dit werd opgelegd door de vijf grootmachten (Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Pruisen, Rusland, Oostenrijk) op de conferenties van Londen. België kon niet erkend worden als onafhankelijke staat zonder dit opgelegde statuut.

Waarom ? De grootmachten wilden niet dat de Belgische staat - aangevoerd door een generatie van zeer jonge politici - een oorzaak van conflicten tussen staten in Europa zou kunnen worden.

Dit was iets radicaal nieuw. In het klassieke internationaal recht, voor de Franse Revolutie, kon een staat enkel vrijwillig neutraal zijn. Dat betekent dat een staat zelf kiest om een einde te maken aan de neutraliteit. Neutraliteit kan immers erg voordelig zijn: als neutrale staat kan je profiteren van een oorlog tussen twee anderen. Stel dat Frankrijk en Duitsland in oorlog zijn, en België niet. Dan kan België naar hartelust alle handel aantrekken die normaal rechtstreeks tussen die staten plaatsgrijpt. Als twee honden vechten om één been... Als tegenprestatie moest een neutrale staat dan wel - voor de duur van de zelf gekozen neutraliteit - onpartijdig zijn en zich onthouden van tussenkomst in het conflict tussen twee anderen.

De permanente neutraliteit is een ander paar mouwen. België moest de hele tijd lang, ook wanneer er geen oorlog was in Europa, onpartijdig zijn en zich onthouden van daden die conflicten zouden kunnen uitlokken. Als tegenprestatie garandeerden de vijf grootmachten dat ze België zouden verdedigen tegen aanvallen. België kon dus schuilen onder een internationale paraplu. Maar... het moest tegelijk ook een groot leger en stevige versterkingen hebben. De "garanten" hadden geen zin om in de plaats van de Belgen hun leger te onderhouden...

Wat de handelsvoordelen betrof, probeerden de Belgische regeringen zoveel te redden als er te redden viel. Waren de garanten niet betrokken in een conflict, dan exporteerde de Luikse wapenindustrie vrolijk geweren naar daar. Waren de garanten dat wel, dan riepen hun diplomaten de Belgen tot de orde.

De waarde van de garantie was sterk betwijfelbaar. Belgische diplomaten keken schichtig en bevreesd naar alle mogelijke roddels in Europa. Vooral Frankrijk werd gezien als een echte bedreiging. Keizer Napoleon III (1852-1870) speelde met het idee om België te annexeren! Het Verenigd Koninkrijk dreigde dan weer af en toe met tussenkomst als een van de andere machten België zou "schenden".

Het kwam voor niemand als een verrassing dat uiteindelijk het Belgische grondgebied toch geschonden werd. De administratie en het leger bereidden jaren voor 1914 al een evacuatie van Brussel naar Antwerpen voor.

Na Wereldoorlog I werd de permanente neutraliteit afgeschaft door de Vrede van Versailles. België werd lid van de Volkenbond, en sloot later een alliantie met Frankrijk af. In 1936 gaf de Belgische regering deze alliantie op (uit schrik voor nazi-Duitsland). Het land voerde vanaf dan een politiek van vrijwillige (niet-verplichte) neutraliteit.

Het neutraliteitsverhaal eindigt in Wereldoorlog II. Onze regering in Londen koos de kant van de geallieerden. Als je dat doet, ben je niet meer neutraal.

Sinds 1949 is België lid van de NAVO. Deze alliantie is onverenigbaar met een politiek van neutraliteit: België zal aan de kant van zijn bondgenoten (VS, Canada, Turkije...) staan als die daarom vragen.

Ook het lidmaatschap van de VN staat op gespannen voet met een eventuele neutraliteitspolitiek. De Veiligheidsraad kan immers verplichten om hulp te bieden aan een land dat in een conflict zit.

De EU is een verregaande vorm van afstand van bevoegdheden (bijvoorbeeld inzake douanerechten). In de negentiende eeuw was dit soort akkoorden voor België verboden, omdat het land hierdoor kon gezien worden als een sattelliet van één van de grootmachten. Neutraliteit en de EU zijn niet verzoenbaar, ook al omdat de EU een "gemeenschappelijk" buitenlands en veiligheidsbeleid uitbouwt.

Samengevat:

- de neutraliteit was een permanente neutraliteit, niet zelf gekozen, maar opgelegd
- de neutraliteit bracht lasten (groot leger, versterkingen, oppassen met wie je wat onderhandelt) en beperkte lusten (handel drijven met iedereen... voorzover men niet over de tenen van de garanten rijdt)
- de permanente neutraliteit stopt bij de Vrede van Versailles (1919)
[je kan discussiëren over de neutraliteit tijdens Wereldoorlog I; Koning Albert beweerde dat België neutraal bleef, ondanks de Duitse inval; hij voerde een onafhanklijke politiek, los van de bondgenoten; je kan anderzijds moeilijk ontkennen dat het eerste kanonschot van de oorlog België betrokken partij maakte]
- de vrijwillige neutraliteit duikt op kort voor Wereldoorlog II; maar sinds het engagement van België aan de kant van de bondgenoten is ook dit defintief verleden tijd
- NAVO, EU en VN maken de neutraliteit onmogelijk