Waarom deden de Nederlanders niet mee tijdens de Eerste Wereldoorlog ?

Christa, 35 jaar
21 oktober 2015

Hoe komt het dat Nederland niet deelnam aan de Eerste wereldoorlog? Is het waar dat daar zoveel Belgen naartoe gevlucht zijn? Werden ze daar goed behandeld?

Antwoord

Nederland was een klein land tussen grote buren, net als Zwitserland, Luxemburg, Denemarken en België trouwens, en had daarom in een reeks vredesconventie aangedrongen op neutraliteit bij mogelijke conflicten tussen grootmachten, en op bescherming van die neutraliteit. België kreeg ook die neutraliteit, in de vredesconventies van Den Haag uit 1899 en 1907. In België werd die neutraliteit geschonden omdat het Duitse miltaire plan een omweg had voorzien om Frankrijk aan te vallen.

Oorspronkelijk moest in het Schlieffenplan na een schijnaanval in het Zuiden (Lotharingen) een grote aanvalsbeweging vanuit het Noorden worden ingezet die het Duitse leger ook door Nederlands Limburg en de Belgische Ardennen zou leiden. Von Moltke, de stafchef die von Schlieffen opvolgde, vond het niet raadzaam om twee neutrale landen door te trekken en beperkte zich tot België, waar koning Albert I doorgang weigerde en bijgevolg de oorlog werd verklaard. Moltke spaarde Nederland, om zo ook een neutrale handelpartner aan de Noordzee te hebben. De bejaarde von Schlieffen was zo boos over Moltkes veranderingen, dat hij voor zijn dood in 1913 trouwens het plan al lekte.

Er waren een aantal gevolgen van Nederlands neutraliteit:

  • Enorme hoeveelheden vluchtelingen stroomden toe, vooral uit België, door de terreur van de Duitse inval: moordpartijen in dorpen, massa-executies in steden als Dinant en Leuven, zware bombardementen. Aanvankelijk werden die ca. 100.000 burgers opgevangen in grote kampen, later ontstonden er hele Belgische kolonies in Zuid-Nederland, met eigen scholen en ziekenhuizen. Een tentoonstelling met catalogus in In Flanders Fields beschreef die situatie, en in Ede en Amersfoort zijn er nog monumenten voor die vier jaren Belgische vluchtelingenkolonies.
  • Ook militairen van strijdende partijen werden ontwapend en in krijgsgevangenkampen ondergebracht, vreemd genoeg van alle strijdende partijen. Na de val van Antwerpen vormden de Belgische militaire veruit de grootste groep, met zo'n 30.000 manschappen die de hele oorlog in Nederlandse kampen vastzaten, maar er waren ook Britten, Duitsers, Oostenrijkers en zelfs Russen bij. In Zeist schoten Nederlandse militairen Belgische soldaten neer, toen die probeerden te vluchten en het IJzerfront te bereiken.
  • De grens van het neutrale Nederland werd afgesloten, aan de Belgische kant zelfs met een beruchte 'dodendraad' onder hoogspanning, en aan Belgische kant een bunkerlinie, de Hollandstellung.
  • Nederland had ook voordeel bij haar neutraliteit: voor Duitsland was het de voornaamste poort voor import van goederen gedurende de hele oorlog, voor de geallieerden was het de ideale plek om de centrale machten te bespioneren. Niet weinig Nederlanders spioneerden zelf voor één van de strijdende partijen, waaronder de beroemde Mata Hari. Zowel legale handel als smokkel bleken erg winstgevend voor het neutrale Nederland.

Hoewel over het algemeen de Nederlandse sympathie uitging naar de geallieerden, gebeurden er ook een aantal beleidsdaden die als pro-Duits kunnen worden bestempeld, en die in België kwaad bloed zetten:

  • Stafchef van het Nederlandse leger, Snijders, stelde herhaaldelijk dat bij een Duitse inval alle verzet door het Nederlandse leger zinloos zou zijn, en men zich beter bij de Oosterburen zou aansluiten. Koningin Wilhelmina weigerde hem te ontslaan, ondanks de vraag van de oorlogsminister De Jonge.
  • Bij het najaarsoffensief in 1918 liet Nederland toch Duitse troepen zich over haar grond naar Duitsland terugtrekken.
  • Het land verleende asiel aan keizer Wilhelm II, die treinen vol rijkdom meesleepte uit Berlijn.

Het aantal vluchtelingen uit België naar Nederland was overweldigend: in het najaar van 1914 waren het er zelfs ongeveer 1 miljoen. In tegenstelling tot de militaire krijgsgevangenen, was er eigenlijk geen opvang voor hen voorzien en moest er volop worden geïmproviseerd. Die burgers werden erbarmelijk gehuisvest in tentenkampen, er waren bevoorradings- en tuchtproblemen, en uiteindelijk werd met Duitsland onderhandeld dat het grootste deel van die vluchtelingen, zo'n 900.000, kon terugkeren naar bezet België. De anderen werden uiteindelijk in grote kampen ondergebracht, gebouwd met Deens geld, waar een hele administratieve indeling ontstond ('gevaarlijke', 'minder gewenste' en 'fatsoenlijke' vluchtelingen). Zo heel voorbeeldig was de Nederlandse opvang van Belgische vluchtelingen in de Eerste Wereldoorlog dus lang niet.

  • Siegfried Debaeke schreef 'Vluchten voor de Grote Oorlog' (De Klaproos)
  • Paul Moyes schreef 'Buiten schot' (De Arbeiderspers) over het neutrale Nederland tijdens WOI.

 

Reacties op dit antwoord

Er zijn nog geen reacties op deze vraag.

Enkel de vraagsteller en de wetenschapper kunnen reageren op een antwoord.

Zoek andere vragen

© 2008-2025
Ik heb een vraag wordt gecoördineerd door Eos wetenschap. Voor vragen over het platform kan je terecht bij liam.verbinnen@eos.be