We moeten allemaal het puntje op de i (en ook op de j) zetten. Maar heeft dat puntje ook een naam?

Antwoord

Beste Jos,

Het puntje dat we op de i en op de j zetten, heeft inderdaad een naam: tittel (met twee t's in het midden). Het woord tittel heeft dezelfde oorsprong als het woord titel (met maar één t in het midden). Beide woorden (tittel en titel) gaan terug op het Latijnse woord titulus, wat oorspronkelijk 'aanduiding, aankondiging' betekende. In het middeleeuwse Latijn is titulus 'afkortingsteken' (in handschriften) gaan betekenen. Daaruit is het Nederlandse woord tittel ontstaan. Zeer waarschijnlijk gaat het Spaanse woord tilde (voor het teken ~ in bv. España) ook op het Latijnse titulus terug. De t en de l zijn in het Spaans van plaats verwisseld en de t is een d geworden. Dat zijn normale taalveranderingsprocessen, die we ook in veel andere woorden terugzien. Een voorbeeld: het Latijnse voltooid deelwoord armatus(= 'gewapend') is in zijn vrouwelijke vorm armata in het Italiaans armata (= 'leger') gebleven, maar in het Spaans armada (= 'marine, vloot') geworden. Ook een t die een d wordt dus. In het Frans zal zo'n t tussen twee klinkers vaak verdwijnen. Daardoor is het Franse woord nu armée.

Oorspronkelijk werd een i altijd zonder een tittel erop geschreven. Dat puntje (die tittel dus) op de i is er gekomen om ervoor te zorgen dat je die letter i makkelijker kon onderscheiden van naburige letters. Als op de i een u volgde, dan zag je drie opgaande stokjes naast elkaar. Dat was niet goed leesbaar. Met een tittel werd dat makkelijker. In het Nederlands is zo ook de letter j ontstaan. Om een lang uitgesproken i weer te geven, schreef men soms twee i'tjes naast elkaar: ii. Maar als dat zonder puntjes gebeurde, zag dat eruit als een u. Daarom werd ii langzamerhand steeds vaker als ij geschreven. Door het tweede i'tje naar onderen toe te verlengen, werd het geheel leesbaarder.

Met hartelijke groet,

Peter Debrabandere