Waarom en wanneer is de functie van burgemeester ontstaan?

Antwoord

Van zodra er een lokale bestuurstructuur ontstond, meestal in grotere nederzettingen en zeker in stadsstaten, was er ook een hoofd voor dat bestuur. De namen voor dat lokale bestuurshoofd verschilden nogal: consul, prins, doge, dux...

De functies werschilden onderling nogal op gebied van

• overefbaar, of verworven door verkiezing? En bij dat laatste, uit welke kringen?
• voor het leven, of voor even?
• een dagtaak met verloning, of een vrijwillige inzet?
• om enkel een raad voor te zitten, die ook te vertegenwoordigen, of verregaande persoonlijke machten?

Maar je vroeg eigenlijk naar de term 'burgemeester'. Die dook al in de 13de eeuw op in de Nederlanden en Duitsland. De woordverklaring is eenvoudig: een meester voor burgers. Met 'burgers' worden stedelingen benoemd, die een eigen bestuur konden vormen, min of meer los van de grotere machtskoepels van hertogdommen en graafschappen. Een burgemeester was een voorzitter van een schepenbank, verkozen uit hun midden voor een beperkte periode (doorgaans een jaar, met daarna een verplichte onderbreking). In Gent werd eeuwenlang de term 'voorschepen' gebruikt in plaats van burgemeester. Het idee was dat van machtsdeling om misbruik tegen te gaan. Zo hadden veel steden altijd twee burgemeesters tegelijk: Brugge had een burgemeester van de communne voor ordehandhaving en een burgemeester van de schepenen als administratief hoofd; Antwerpen had een buitenburgemeester voor openbare orde en vertegenwoordiging en een binnenburgemeester voor de lokale rechtspraak. Stel je dat niet al te democratisch voor: schepenen moesten doorgaans rijk en voornaam zijn, werden vaak door de graaf of hertog benoemd, wisselden burgemeesterschap af met andere goede stedelijke ambten zoals schatbewaarder...

Het waarom is eenvoudig: men wilde een efficiënt lokaal bestuur, en dat vroeg om een zekere vorm van leiding, die niet te lang bij één persoon mocht liggen. Het wanneer hangt van de gebruikte term: gelijkaardige functies bestaan al sinds de Oudheid, maar de term 'borchmaister' dook pas in de late middeleeuwen op.

Weet wel dat schepenen vaak voor het leven benoemd werden door de graaf, heel erg democratisch was het niet, het was eerder een beurtrol tussen een dozijn prominente 'voormannen' van een stad.