Wat had Raspoetin juist te maken met de ondergang van de Romanov-dynastie?

Antwoord

Dag Myrthe,

Er wordt soms overdreven belang gehecht aan de rol van Raspoetin, zeker in speelfilms en romans, en ook in discohits. Misschien komt dat omdat het kleurrijk figuur was: een rijzige boerenzoon uit Siberië, die amper verstaanbaar Russisch sprak, en toch doordrong tot hoogste kringen van het Russische hof, en op een bijna mysterieuze manier moordpogingen doorstond. Een degelijke levensgeschiedenis van de man bestaat niet, wel erg veel sensationele literatuur.

De vreemde gebedsgenezer die het vertrouwen van de tsarina Alexandra genoot, zorgde ervoor dat de kloof tussen de hofhouding en de tsarenfamilie vergrootte. Ook de Orthodoxe kerk vond het fout dat zo'n figuur zo dichtbij de keizerlijke familie stond. Russische militaristen fluisterden dat hij in werkelijkheid een Duitse spion was, die de Tsarina beïnvloedde terwijl haar echtgenoot aan het front de Duitse troepen bevocht. Dat hij als man zo dichtbij de keizerin stond, en brieven schreef met haar en haar tienerdochters, wekte achterdocht. Raspoetin had zelf geen aanhang, zodat hij snel aangewezen werd als bron van alle ellende en 'de meest gehate man van Rusland' werd (Colin Wilson, Rasputin and the fall of the Romanovs,  1964 p. 139, 147).

Daarbij zijn twee bedenkingen te maken. In werkelijkheid had hij wel veel vertrouwen van de tsarina, maar geen echte politieke invloed. De tsarina zelf was van Duitse afkomst en deels opgegroeid in Groot-Brittannië, en schoot niet goed op met haar schoonmoeder en de rest van de hofhouding. Het bestuur van Rusland was al vrij chaotisch, met een Doema die in rep en roer stond door radicale fracties, de moord op staatsman Pjotr Stolypin in 1911, regeringen die elkaar snel opvolgden, en de tsaar die afwezig was. In zo'n context was het onmogelijk om sterke invloed te laten uitoefenen. Het staat bijvoorbeeld vast dat Raspoetin tegen inmenging in de Eerste Wereldoorlog was, maar hij heeft nooit op die besluitvorming kunnen wegen.

Zo komt de tweede bedenking: de Romanovs zelf waren al zonder de inmenging van Raspoetin behoorlijk onpopulair. De tsaar Nicolaas II was op jonge leeftijd en vrij onvoorbereid op de troon geraakt, en trad erg inconsequent op. Qua binnenlandse politiek steunde hij landbouwhervormingen van Stolypin, maar zorgde hij anderzijds voor ongekend slordige ordehandhaving (bij zijn kroning kwamen meer dan duizend mensen om in het gedrang), harde onderdrukking van betogers (Bloedige Zondag), executies en verdwijningen van politieke tegenstanders, de gewelddadige vervolging van Joden (herhaaldelijke golven van 'pogroms' tijdens zijn bewind). Ook zijn buitenlandse politiek was weinig standvastig en rampzalig: hoewel een overtuigd pacifist en grondlegger van het Tribunaal van Den Haag, verloor hij de Russisch-Japanse Oorlog en leed hij zware verliezen in de Eerste Wereldoorlog.