Hoe kon men vroeger zo een gedetailleerde kaart als de Ferraris-kaart maken? En hoelang deed men er over om die te maken?

Antwoord

Men deed er ruim zes jaar over (1771-1777, met correcties in 1778), met de inzet van een hele opleiding, de École des mathématiques du corps d’artillerie des Pays-Bas autrichiens de Malines. Artillerieofficieren in opleiding moesten eraan meewerken. Doorgaans werkten minimaal 60 studenten, maximaal 178 gelijktijdig aan het project. De eindproducten waren drie reuzegrote atlassen, maar ook bijlagen met schriftelijke beschrijvingen van economie, teelten, bodem, beplanting... per kaart.

De techniek die gebruikt werd, was triangulatie or driehoekspeiling, voornamelijk op basis van kerktorens. Als men de afstand tussen twee waarnemers goed kende, konden die twee landmeters op basis van de gemeten hoeken perfect de afstanden tot een derde, meer afgelegen punt berekenen. Die werden dan afgezet tegenover de meridiaan (van Parijs) via een netwerk van opgemeten driehoeken, en een Noord-Zuid oriëntatie met kompas. Na die meting van de afstanden en hoeken tussen oriëntatiepunten werd de rest ingevuld door een rondrit waarbij schetsen werden gemaakt van wegen, hagen, poelen en bebouwing.

Vooral bij die laatste fase, het invullen van wat er tussen de grote oriëntatiepunten lag, werden veel fouten gemaakt: wegen werden onder verzonnen hoeken aan elkaar gekoppeld, of soms gekoppeld aan elkaar waar ze dat in werkelijkheid niet waren... Soms werd bij een rondrit geen notie genomen van weerwerken of gebouwen, die dan ook niet op de uiteindlijke kaart verschenen. Het invullen van de grote driehoeken met kleinere driehoeken en een systematischer rondrit in elke driehoek zouden het probleem van de foute invullingen hebben verholpen, maar waren wellicht te tijdsintensief... Ook ontbrak een correctie voor de bolvorm van de aarde, waardoor de overzichtkaart geen perfect raster toont. Een voordeel bij de opmaak van de kaart was wel dat het landschap overal vrij vlak was, waardoor triangulatie met oriëntatiepunten relatief gemakkelijk was.

De Ferrariskaart was de eerste grote, systematische en gedetailleerde kartering in West-Europa, maar was duidelijk geïnspireerd door het werk van drie generaties van de kaartenmakersfamilie Cassini in Frankrijk, en paste in een golf van gelijkaardige kaartenatlassen, die weliswaar beperkter waren van omvang (Hattinga in Zeeland, Beckeringh in Groningen, William Roy's opmetingen van de Schotse Hooglanden).