Op welke uren van de dag klonk er klokgelui in een stad zoals Brussel rond 1560?

Antwoord

De acht gebedsstonden, die sinds de achtste eeuw ongeveer ongewijzigd bleven, zijn:

•  De metten rond middernacht
•  De lauden rond 3 uur of rond zonsopgang
•  De priem rond 6 uur
•  De terts rond 9 uur
•  De sext rond 12 uur
•  De none rond 15 uur
•  De vespers rond 17 uur
•  De completen rond 20 uur

Inhoudelijk werd heel wat gesleuteld aan de verplichte gebeden en de gebruikte brevieren, maar de structuur bleef ongeveer dezelfde tot aan Vaticanum II.

Er werd in een 16de eeuwse stad echter nog veel meer afgebeierd. Uiteraard waren er feestelijkheden en evenementen, zoals begrafenissen, huwelijken en religieuze feestdagen. Elke stad had een grote ban- of stormklok, die verordeningen afkondigde, markten opende en sloot en milities kon oproepen. Daarnaast waren er vaak alarm- en dievenklokken. Op stadspoorten kondigde een kleinere klok de openings- of sluitingstijd aan. Een stedeling kon al dat SMS-gebeier vrij goed 'lezen': welke klok werd geluid, in welk tempo' of combinatie, op welk moment van de dag maakten hem of haar de boodschap duidelijk. Rond 1560 was dat indrukwekkende klokkenlandschap in de Lage Landen onderhevig aan verandering. Door het spelen van liedjes in plaats van belsignalen en het toevoegen van klavieren, werd het gelui melodieuzer. Door de opkomst van automaten werd het gelui ook frequenter, tot elk kwartier in plaats van elke drie uur, en vaak met een melodieuze 'voorslag'.

In Brussel fungeerde de toren van de Sint-Niklaaskerk als belfort met stadsbeiaard - het eigenlijke stadhuis heeft wel een toren, maar geen klokken. De Sint-Niklaastoren kan één van de oudste visuele klokuurwerken ter wereld hebben gehad (1362?), net als een van de allereerste klokautomaten (1551?). Vast staat dat bij installatie van een nieuwe beiaard in 1662 er al een omvangrijk oud klokkenspel mèt automaat aanwezig was. Misschien had ook de Katelijnekerk een automaat ('rammel'), maar dat is onduidelijk. De Sint-Goedelekerk had in 1534 al een tiental klokken die 'handbespeeld' konden worden (met een hamer of met klepeltouwen). Interessant voor u is dat een stedelijke ordonnantie uit 1573 duidelijk vond dat er teveel met de klokken werd gespeeld: de beiaard mocht slechts benut worden bij speciale feesten. Vermoedelijk omdat de automaten al het luchtruim vulden met gelui?

De beeldenstorm (1579-81) en het bombardement van de Brusselse binnenstad (1695) beschadigden niet alleen die oude klokken, beiaarden en automaten, die snel werden vervangen door nieuwere en verbeterde exemplaren, maar ook de archieven over die kloksystemen en hun repertoire. In bijlage zit een recent doctoraat over de beiaarden van Brussel en hun repertoire, helaas voor een periode iets na de door u voorgestelde datum.